Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremler, bölgedeki imalat sanayisi iş yerlerinin muttasıf hareket gücü kapasitesinde oylumlu kayıplara el açtı.
AA muhabirinin Cumhurbaşkanlığı Izlem ve Bütçe Başkanlığınca hazırlanan “2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu”ndan yaptığı derlemeye bakarak, 2022’bile toplanmış 254,2 bilyon dolar olan ülke ihracatının yüzdelik 8,6’sına bedel mevrut 21,9 milyar dolarlık kısmı zelzele bölgesindeki illerden sağlandı.
2021’da havza illerindeki imalat sanayisinin ülkenin maada temiz güçlükle içi hasılası (GSYH) içindeki payı yüzdelik 11,5 kendisine hesaplanırken, Adana’bile kimya, tekstil ve azık, Gaziantep’te kimya, besin ve yaş meyve, oluşum, makine ve mobilya, Hatay ve Osmaniye’üstelik demir-polat ve gözyaşı sonuç, Kahramanmaraş’ta tekstil-giyim bölgede 300 milyon doların üstünde ihracatı olan sektörler olarak öne çıktı.
Deprem bölgesinde 314’ü büyük, 779’u ölçülü, 3 bin 769’u gerçekten ve 42 bin 719’u yetersiz ölçekli atılmak amacıyla 47 bin 581 imalat sanayisi firması düz alırken, afet öncesi bölgede 38 tevhit sanayi bölgesinin (OSB) bakım verdiği ve buralarda canlılık gösteren 4 bin 997 firmanın kısaca 550 bin kişiye istihdam sağladığı tespiti yapıldı.
Bölgedeki OSB’lerdeki istihdam, mevki genelindeki tüm OSB’lerdeki istihdamın kestirmece yüzdelik 22’sine eşit gelirken, 116 oldukça sanayi sitesinde üstelik (KSS) 31 bin 127 gelişim yerinin saha aldığı belirlendi.
İlk değerlendirmelere göre sarsıntı, bölgedeki düzenlenen endüstri alanlarında (OSB ve KSS) büyük aynı hasara kere açmadı. Ancak enerji ve iblağ-tanıtma altyapısında oluşan hasar veya hareket gücü eksikliği dolayısıyla bazen tesislerde üretimin tıpkısı süre aksayabileceği öngörülüyor.
Depremin imalat sanayisi iş yerleri üzerindeki arz büyük ve telafisi kilolu olan etkisi, muttasıf iş gücünde ortaya çıkan kaybolma oldu. Gâh tesislerde kilit personel kaybı ve personel koşullarından kaynaklanan güçlükler zımnında operasyonlarda kesintilerin olması bekleniyor.
İhracata müteveccih üretim özne ara sıra kuruluşlarla bu kuruşlara açıklık malı üreten tesislerin yer sarsıntısı hasarları nedeniyle üretimdeki ve teslimattaki aksamalar sonucunda ihracatın damarı bozuk yönde etkileneceği durum ediliyor. Üretime açıklık verilmesi dolayısıyla ara sıra ürünlerde oluşacak temenni açığı ithalatla karşılanabilir.
8 bin 599 firmayla görüşüldü
Sanayi ve Uygulayım Bilimi Bakanlığınca gerçekleştirilen sormaca ve vadi çalışmasında 11 ilde 2 bin 398’i ile yüz yüze, 6 bin 201’i ile telefon tarafından tevessül etmek üzere toplanmış 8 bin 599 firmayla görüşüldü.
Bakanlığın yaptığı bu çalışmaya bakarak, 8 bin 599 firma üzere imalat sanayisinde bütün hasarın 81 milyar 155 milyon liralık olması bekleniyor. Bu hasarın 31 milyar 117 milyon lirasını bina, 24 milyar 852 milyon lirasını araba ve 15 bilyon 126 milyon lirasını ise stok hasarı oluşturdu.
Deprem sonrası yapılan geçmiş tespitlere bakarak endüstri tesislerinde çatı ve makine-donatı bağlamında kırıcı bir problem bulunmazken ana sorunun herif kaynağında yaşanması bekleniyor. Firmaların, bu konuda sorunlar yaşayacağı ve bu durumun da istihsal süreçlerini etkileyeceği değerlendiriliyor. Bu sebeple hisse senedi gücü kaybına ve ihtiyacına müteveccih şümullü çalışma yapılması gerekiyor.
Bina, makine-donatı ve âdem kaynağında oluşan beis tayin çalışmaları bitmeme ederken ortaya çıkacak maliyete göre lüzumlu tensikat yapılacak.
İmalat sanayisi üzere öneriler
Öte yandan raporda kısa vadede, hasar tespitlerinin ve kontrollerin sunma gücük zamanda yapılması ve kullanılır durumdaki sanayi tesislerinde ivedilikle üretime geçilmesi hesabına şu önerilerde bulunuldu:
“- Bölgede ruh gösteren firmaların üretime geçişlerini çurlatmak amacıyla almanak yıpranma payı ihtiyacını karşılayacak düzeyde destek verilmesi
İhracat pazarlarının kaybedilmemesi için, özellikle hazır çul sanayisinde hasara uğrayan firmalara ilgili ihracat bağlantılarının apayrı firmalara kaydırılması ve fason mal istihsal yaptırılması
Depremden hasar gören araçları havi olmak için, ticari komütatör ve ekincilik traktörü satın alımlarında itimat ve algı kolaylıkları getirilmesi
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca OSB ve KSS’lere kullandırılan emniyet oranlarının seksiyon ve havza düzeyinde iyileştirilmesi
OSB ve KSS kredilerinde itfa planına bakarak gabi ödemelerine başlamış yahut başlayacak olan OSB ve KSS’lerin hasar durumlarına göre itfa ertelemelerinin yapılması
OSB ve KSS hak edişlerinde bölgeye öncelik tanınması
Üretim faaliyetleri hareket yüzünden kesintiye uğrayan pespaye ve ılımlı ölçekli işletmeler (KOBİ) kapsamındaki işletmelerden envestisman ve/veya işletme kredisi kullananlar için 1 sene vecibe ertelemesi uygulamasına gidilmesi ve envestisman kredilerinde uygulanan ödemesiz dönemin 1 yıl uzatılması
KOBİ tanımına uyan sınai tesislerinde bina, makine, teçhizat onarımı ve yıpranmamış makine alımı için itimat destek limitlerinin artırılması, bölgeye evleviyet tanınması
Depremde hasar gören teçhizatlarını yenileyecek işletmelerde makina ve teçhizat alımları için tıpkı kereye muhtemelen almak amacıyla ilişik değer vergisi (KDV) ve gümrük vergisi istisnası sağlanması.”
Raporda, mutedil vadede, hareket tahribatı dolayısıyla trafik kayıtları silinen motorlu taşıt aracının sahibi birey ve kuruluşla bunların hayattaki mirasçıları amacıyla baştan motorlu vasıta aracı temininde, evcil ürün tevessül etmek ve belli ayrımsız müddet zarfında ahit evet da satışı yapılması önerildi.
Kendi ilinde anahtar ve tescili olmak amacıyla, ticari dil satın algı taşıtçı esnafı için El Bankası, tarım traktörü satın algı çiftçiler için Ziraat Bankasından mahdut ve bağan maliyette itimat sağlanması ve deprem bölgesinde motorlu anahtar aracı veya ekincilik traktörü satın kabul etmek amacıyla kullanılacak bitiren kredilerinde rüşvet kolaylıklarının sağlanması başvuru edilen raporda, bulunan ve kullanılmamış düz yazı edilecek OSB ve KSS’lerde cümbüş gösteren işletmelerde zelzele sigortası uygulamasının yer güdük zamanda hayata geçirilebilmesi amacıyla düzenlemelerin yapılması önerisinde birlikte bulunuldu.
Sanayi tesislerinin, etraflı vadede, deprem bölgesi olan Marmara Bölgesi’nden diğer bölgelere taşınması, bu şekilde hem oluşması beklenen sarsıntı zararının hem bile hesapsızca şehirleşmeden kaynaklanan değişik soylu erki ve çevresel problemlerin azaltılması önerilen raporda, deprem bölgesindeki illerin ve ilçelerin hasarlarının gözden geçirilerek kâin teşviklerin düzeltilmiş edilmesi ve endüstri tesislerinin, çelik yapı tevessül etmek üzere, depreme daha dayanıklı yapılar şeklinde inşasının sağlanması gerektiğine belen edildi.
