180 yıldır sarayları renklendiren üretimlik: Hereke halı nesiç fabrikası

KOCAELİ – Kocaeli’dahi 1843 yılında kurulan Osmanlı emaneti “Hereke Üretimlik-i Hümayunu” oluşum fabrikası, 180 yıldır adından alay ettiriyor. Hususi yerine milli saraylara yapışık ipek halılar, metrekaresindeki 1 milyon düğümü ve Osmanlı dönemindeki desenleriyle göz kamaştırıyor. Umum emeği ayn nuru halıları dokuyan kadınlar, aynı halıyı sunu az tıpkısı yılda bitiriyor.

Körfez ilçesine mecbur Hereke bölgesinde 1843 yılında iki cömert yoluyla açık bire bir atölye kendisine kurulan üretimevi, 1845 yılında Osmanlı Devleti’nin endüstri atılımları ile saraya bağlandı. 1845 yılından sonra, “Hereke Fabrika-i Hümayunu” ismiyle faaliyetini sürdürmeye başlayan fabrikada, geçmiş adına sarayların perdelik ile döşemelik talebi karşılanırken, elan sonraları halı üstelik dokunmaya başladı.

Osmanlı’nın altın kurumları ortada düz kayran ve imparatorluk yaşantısını renklendiren Hereke Fabrika-i Hümayunu, 19. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa’birlikte bire bir markaya dönüştü. Prestijli benzeri ayraç haline gelen fabrikanın ürünleri, türlü ülkelerde üstelik ödüllere layık görüldü.

Hereke Üretimevi-i Kutlu bile bir nice halı dokundu. Bunlardan bildirme devasa olan Odalık II. Abdülhamit döneminde Alman İmparatoru Kaiser II. Wilhelm’in ziyareti vesilesiyle 1897 tarihinde Kader Şale Köşkü Muayede Salonu üzere yaptırılan 468 metrekare boyutunda, 3 ton ağırlığındaki halıydı. Antrparantez Beyler Beyi Sarayı Gökçe Salonu, Dolmabahçe Sarayı Muayede Salonu, Lahey Erdemli Doğruluk Divanı ve Beyaz Saray’ında bulunan halılarda Hereke Üretimevi-i Hümayun’de dokundu. 180 yıldır faaliyetini sürdüren, şu anki ismiyle Hereke İpekli Dokuma ve Halı Fabrikası’nda hala milli saraylara halı dokumaya devam ediyor.

“Hereke halısının özelliği, ilmeği, çift düğüm olması, ip özelliği ve sağlamlığıdır”

Fabrikada 12 yıldır etkin Sevil Atay (52), “40 yıldır halı dokuyorum, çokça takat tıpkısı aksiyon. Hereke halısının özelliği, ilmeği, çift düğüm olması, ip özelliği ve sağlamlığıdır. Hereke halısı senelerce eskimez. Siparişe bakarak arada sırada harir, arada bir yün halı dokuyoruz. Köşkten ihtiyaca bakarak ısmarlama geliyor. Halıları genellikle Dolmabahçe Sarayı’na dokuyoruz. Çokça halı dokuduk, sayısını hatırlayamıyorum. en son 6 metrekarelik tıpkısı halıyı 2 güç 2 yılda bitirdik” dedi.

“Geleneklerimizi yaşatıyoruz”

6 yaşından beri halı dokuduğunu söyleyen Dilek Çipo (49), “Halı dokumayı 6 yaşından beri biliyorum, annemden görüyordum. 11 yaşında yekpare anlamıyla halı dokumaya başladım. Hereke’dahi halı dokunmayan bir familya bulunmayan. Anane ve göreneklerimizi yaşatıyoruz. Önceleri kendim evde yapıp satıyordum, deminden saraylara yapıyorum, çokça mutluyum. Hereke halısının ayrımsız metrekaresinde 1 milyon düğmük var” diye niteleyerek konuştu.

“Burada saray üslubu oluşturuldu”

1843 yılında kurulan fabrikanın Avrupa’de birçok ödüle müstahak görüldüğünü tamlayan Emrah Ünver, “Şehriyâr 2. Abdülhamit’in Dolmabahçe Sarayı’nı dünyanın bildirme sunturlu halılarıyla donatım isteğiyle 1990’lü yıllarda bu fabrikada halı birlikte dokunmaya başlandı. Halı saraylara hususi dokunacağı üzere sunu özel desenler tasarlanıp, Anadolu’nun mütenevvi yerlerinden en maharetli dokuyucularla dokunmaya başlandı. Yani burada saray üslubu, Hereke üslubu oluşturuldu” şeklinde konuştu.

“Serencam dönemde yapılan arz büyük halımız 108 metrekare büyüklüğünde Baht Şale’ydi”

Enver Ünver, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Buradaki yün halıların metrekaresinde 360 bin düğüm var. İpek halıların metrekaresinde 1 milyon düğüm var. Bu de Hereke halısını sunma nitelikli, bildirme akva halı yapıyor. Türk düğümünü kullanıyoruz. Yani bu çift düğümdür, kategorik düğüm değildir. Bibi milli sarayların ihtiyaçlarını karşılıyoruz. Osmanlı döneminin yeryüzü bol eserlerinden biri olan Felek Şale halısı bu fabrikada dokumalı. O halının dokunması için değişik aynı alan işlenmiş. O kadar büyükmüş kim, fabrikadan çakozlamak için duvarları gedmek zorunda kalmışlar. Bu sonuç dönemde yapılan bildirme iri halımız 108 metrekare büyüklüğünde Talih Şale’ydi. Bu Cumhurbaşkanlığı karşılama salonu amacıyla yaptığımız benzeri halıydı. 9 ay boyunca sakır sakır 3 vardiyayla alay malay dokunmuştu. Çokça hususi tıpkısı halıydı” ifadelerini kullandı.