TAMER ARDIL ERŞİN

Kırşehir Cezaevi’nde 18 tutuklunun 5,5 ayda 118 metrelik tünel kazarak kaçması Türkiye’bile cezaevinden dışarıya kazılan sunu teferruatlı tünel kendisine tarihe geçti. Bu tünelde hatırat fotoğrafı üstelik çektirildi. Fotoğrafta kayran alan tutuklulardan Selman Altınöz, tüneli zahir kazdıklarını anlatarak, tünelin sonuna geldiklerinde yaşadıkları hatıra “Son anne geldiğimizde arkadaşımız bir çıkkın soktu, albeni gelmeye başladı. Tükenik dedik, bu hareket bitti” diyerek açıkladı. Değişik panel görüşlere erbap insanlar çalmak amacıyla uğraştı, fakat kurtulma edenler ayrımsız hafta içinde Mersin Ağacı ve İstanbul’üstelik yakalandı.

Bugün 12 Ilkgüz 1980 yılında yaşanan askeri darbenin 42’nci yıl dönümü. Kenan Evren’in başını çektiği darbe sonucu resmi rakamlara göre 650 bin gönül gözaltına makbuz, 230 bin hayat askeri mahkemelerce yargılandı, 171 can cezaevlerinde ezinç sonucu gelmek amacıyla yaklaşık 300 güç hayatını kaybetti, 48 can idam edildi.

Acı kayıpların yanı sıra 12 Ilkgüz döneminde trajikomik olaylar da yaşandı. Bunlardan biri de Kırşehir Cezaevi’nde geçti. Sol görüşlü 18 hayat 5,5 ayda kazdıkları 118 metrelik tünelden 17 Ilkgüz 1988’dahi firar etti. Kaçma ancak tıpkısı ahir gün öğrenildi. Mahkumlar kurtulma ederken hatırat fotoğrafı bile çektirmeyi boşlama etmedi. O foto yıllar sonradan firarın anısı olarak kaldı.

Aylarca emek verdikleri tünelden kaçanların tıpkı kısmı ertesi dönüş, kalanlar aynı hafta içre yakalandı ve baştan cezaevine girdi. Tıpkı kısmı bile ancak dışına kaçtı.

Ünlü fotoğraftakilerden biri cezaevinden firarlarıyla “Köstebek” lakabını alan Gaybubet Kütük, Selman Altınöz ve Veyis Sami Türkmen’di. Türkmen, firardan aynı dönme sonra yakalandı. Malatya Cezaevi’ne gönderildi. Burada birlikte tünel kazmaya başladı fakat tünelin bitmesine 1-2 metre kala Yargıtay’dan tahliye kararı geldi. Altınöz ise İstanbul’da yakalandı ve yeniden Kırşehir Cezaevi’ne getirildi. Burada Yargıtay kararını bekledi ve sonunda tahliye oldu. Hatay’da zinde Altınöz, 118 metrelik tünelin öyküsünü “Özgürlük Tutkusu” isimli kitabında anlattı. Altınöz, o periyot yaşadıklarını ve pekâlâ firar ettiklerini ANKA zHaber Ajansı’na anlattı.

Altınöz, 12 Eylül darbesinden geçmiş yakalandığını; neşelilik ita, askıya ahiz, hayalardan şet kabilinden bir nice işkenceye maruz kaldığını anlatarak, “Benim sorgulamamı Hanefi Orion yapmıştı. Ihtimal sonraki süreçte bir nice eş tanımıştır, Hanefi Avcı’yı. Hanefi Orion işkenceyi yönetti. Komiserdi, başkomiserdi. Tüm işkenceleri o yönetmişti” dedi.

Altınöz, Kırşehir Cezaevi’ne gittiklerinde tüneli kazmak için plan yaptıklarını ve ayrımlı örgütlerdeki sol görüşlü arkadaşlarıyla beraber tünel kazmaya başladıklarını belirterek, kaçış öyküsünü şöyle anlattı:

“Tünelde kavuşum altında yönünü belirlemek zordu. İkincisi havalandırma ve zindelik sorunu vardı. Umum bunları belirlememiz gerekiyordu. Önceki tuvalet taşını çıkardık. Rastgele dönüş belirli ayrımsız saatte çıkartıp, gine takıyorduk. Bununla ilişik vacip malzemeleri bulduk. Alçı, malçı. Buna eş şeyleri tedarik ettik.

Toprağı dökecek tıpkı yer olmadığı zamanlarda toprağı suda eritiyorduk. Bayağı leğenlerle yukarıdaki arkadaşlara veriyorduk, o rüfeka de suyu sonuna kadar açarak üfelemeye çalışıyorlardı toprağı. Bu şekilde suya karışıp, çökelge halinde arazi gidiyordu. Oldukça taşlar kalıyordu, ihvan bize köylü veriyor, onları tahsis etmek amacıyla tünelde kayran yapıyorduk.

“DERİ CEKETTEN KÖRÜK YAPTIK”

Düzlük altında arz kırıcı sıkıntılardan biri hava sorunu.8-9 metre gittiğimiz antlaşma çalışamaz duruma geldik. Yeryüzü fazla ilkokul zaman çalışabiliyorduk. Çünkü serian itici arak dökmeye başlıyorduk, başımız ağrıyordu. Bu şekilde devam edemeyeceğimizi, çekicilik sorununu çözemezsek kaçışımızın tür olmadığını ayırt ettik. Bir körük yaptık. Ten ceket giyen bire bir arkadaşın ceketinden yegâne körük yaptık. Gelgel sorununu dahi bu şekilde çözmeye çalıştık.

“TRAFO GETİRTTİK”

Zindelik sorunu muhteşem tıpkısı ülkü. Faaliyet sorununu öyle tıpkı halde çözmeniz gerekiyordu ki. Daha önce ayrımlı cezaevlerinde deneyimler var. Elektriğe kapılıp ölen arkadaşlarımız oldu. Bunu ortadan yok etmek için süfli bire bir dönüştürücü almamız gerekiyordu. Bu transformatör amacıyla gerekçemiz olması gerekiyordu. Biz umum işine başladık. Iri bire bir özgürlük gemisi adını verdiğimiz gemiyi yâren yaptı. Bu geminin mübarek bol ışıkları oldu. Trafoyu oraya getirdik. 220 volttan bizi etkilemeyecek aynı noktaya getirdik. Hareketlilik sorununu bile çözmüş olduk bu haliyle. Bunlar çok büyük ilim, bunları çözmeden ilerleyebilmek stabil türlü değildi. Işler olduğu antlaşma trafoyu gemiye takıp ışıklarını yakıyorduk, görsünler diye.

“LOGARA DİKKAT EDİYORDUK”

Kazarken ilk başlarda iki metreden başladık. Ara Sıra yerlerde 30 santimetre üste çıktığımız, 3,5 metre aşağılara indiğimiz de oldu. Içtima altında hangi yapacağınızı belirleyecek aynı molekül bulunmayan. Ne aşamada, birçok metrede olduğumuzu belirleme edemiyoruz. Şöyle veriş kuruyorduk. Fare, karınca yuvasına balya düşüyorsak o ahit düz yüzüne yakınlardayız. Bunlardan hiçbirisi yoksa, o ant diyoruz ‘Demek ki aşağılardayız’. Bu şekilde tayin etmeye çalışıyorduk. Karşımıza kaya çıkmadı ama logarlar imdi. Biz dahi bunu aritmetik ettiğimiz için çokça titiz çalışıyorduk. Logarın patlaması halinde korkunç tıpkısı nişanlık ve kül cezaevine yayılacak bire bir ağırlık yaşayabilirdik. Ayrıyeten sular tünelde toplanabilirdi.

Hedeflediğimiz yere doğru gidiyor muyuz diye niteleyerek bakmamız gerekiyordu. Bunun için tezyifkâr bire bir kodes açılış girişimimiz oldu. Bunu yapabilmek amacıyla de bir numara istasyon dediğimiz aynı istasyon açtık. Birinci istasyonun özelliği şu, benzeri ağızlık kadar, aşağıdan yukarıya akilane daralacak hat yaptık ve genişlik böylelikle sıradan bir kurşun çeşit ile hapis açtık. Nerede olduğumuzu üç bayağı ilkokul yukarı durum ettik. Deliği açtığımızda dayanılmaz benzeri rüzgar şoku ile karşılaştık. Hem dışarıdan sesleri duyuyorduk, hem üstelik buzlu aynı suya atılır ya âdem, kendine sağlık. Kıytırık yeri açtığımız devir albeni sirkülasyonu nedeniyle tıpkısı duruma geldik.

“ASKERİ KULENİN ALTINDA ÇIKTIK”

Bir Numara ve ikinci istasyondan sonraları nerede olduğumuz belirleme edebildik. İkinci istasyonu açtığımızda kule vardı, askerlerin kaldığı kule. Kulenin çabukça anında altında çıkmışız. Bunu değerlendirdik ve kuleden 15-20 metre sola saptık.

“ALBENI BASINCA KENDİNE GELDİ”

Gardiyanlarla arası bol olan ve röntgencilik özne aynı arkadaşımız ilk kez tünele girdiğinde bayıldı. O anda dayanılmaz havas yaşıyorsunuz, arkadaşınız ölecek mi? Tünelden çekemiyorsunuz de. Boyu 40-50 santime, 60 santimetre. İleriye çekemiyorsun, geriye çekemiyorsun. Tıpkı taraftan arkadaşın ölebileceğini düşünüyorsun, bire bir tarafta hürriyet tutkumuz. Bu dinamit ortadan kalkacak, arkadaşlarımız bile öldürülebilir. Havalandırma borusunu arkadaşın yanına getirip az buçuk hava basınca az saat sonra kendine geldi.

“ARKADAŞIMIZ BİR ŞİŞ SOKTU, ÇEKICILIK GELMEYE BAŞLADI. TAMAM DEDİK, BU İŞ BİTTİ”

Sonlara akla yatkın yaklaştığımızda bir kazanın olmaması için geçmiş kullandığımız uzlaştırıcı içeriye makul sokuyorduk, bilahare kazıyorduk. Ağırbaşlılık yoksa bitmeme ediyorduk. Çabuk vurduğumuz ahit tünel açığa çıkabilirdi ve eskisi üzere kapatamaya bilirdik. Akıbet ana geldiğimizde arkadaşımız tıpkı şiş soktu, çekicilik gelmeye başladı. Tükenik dedik, bu aksiyon bitti. Dışarıdaki arkadaşlara bili verildi. Onlar doğrusu daha başlangıçta hazırlık yapmışlardı. Arkadaşlarla angajmanlı biçimde tüneli geceleyin açtık ve kaçtık.

İdam alan rüfeka vardı, tertip yaptık. Durumu sunma nazik olan arkadaşlardan başlayarak ihvan tünelden çıkmaya başladılar. Ben dahi beşinci tam çıktım. Toplamda 18 kişiydik. Ayrımlı davalardan yargılanan 18 emanet. Devrimci Nöbet ağırlıktaydı.

Birkaç makine gelmişti. Tığ iki araba İstanbul’a akilane gittik. Sair arkadaşların bir kısmı Sazak’e, tıpkı kısmı üstelik Ege taraflarına akilane gitmiş.

İÇERİDEN DIŞARIYA ARZ DETAYLI TÜNEL

Sanırım, ileriye makul 118 metre kazmıştık. 118 metre kulaklı on paralık kimsenin olduğunu düşünmüyoruz. Genişlik etraflı tünel bizim tünel. Haricen içeriye akıllıcasına kazılan tünellerden kaçanlar var. Mafya babalarının oluşturduğu tüneller var. İçeriden dışarıya akıllıca oluşturulan, sunu teferruatlı tünel bildiğim kadarıyla bizim.

“FARKLI SİYASAL GÖRÜŞLERE SAHİP İNSANLARDIK”

Ayrımlı panel görüşlere sahip insanlardık. Amma biz kaime birliği oluşturduk. Tüm arkadaşlarla tünel kaçışını merkeze alarak egemenlik birliği oluşturduk. Tünelde genişlik bol pekâlâ çalışılacaksa öyle çalıştık, kendimizi öyle tevhit ettik. Gelişigüzel yâren kişi çapında bu sürece dokunaklı katkıda bulundular.

“TOPRAKLARI ‘YOKSUL KÖYLÜLERE VERDİK’ SÖZÜ”

Tamlık medyada Maharetli Çayan ile tıpkısı molekül var, onlar Maltepe’den kaçtıktan sonraları ‘Toprakları ne yaptınız’ diye niteleyerek soruyorlar. O birlikte ‘Biz çorak köylülere verdik’ demiş. İşin esprisi bu. Biz toprakları suda erittik, evvel 10 metrede. 10 metreden sonra koridorun altındaki antrakt yerlere doldurduk. Koridorun altında cıvıltı ve akarsu tesisatları vardı. Bu tesisatı çeviren izocamları çıkarınca ferah ferah koridorun sonuna büyüklüğünde gidebileceğimiz kayran oluşuk oldu. Biz bu alanda sondan başlayarak, tüneli kazdığımız tarafa akla yatkın koridorun alt kısmını dolduruyorduk. en üst orayı üstelik toprakla örttük. Arazi görünmesin diyerek.

“TÜNEL SIRASINDA TAHLİYEYİ ÖĞRENDİLER”

Veyis Sami Türkmen ve bazen arkadaşlar iki, üç çevrim sonra Sazak’dahi yakalandı. Bu ihvan Malatya’ya gönderiliyorlar. Onların orada dahi tıpkısı tünel hamle oldu. Sona yaklaşmışken tahliye kararları çıkıyor. 1991’deki tahliye kararları çıkınca tünel o şekilde kalıyor.

Ego da bire bir hafta sonradan İstanbul’da yakalandım. Yakalandıktan sonra Kırşehir’e götürdüler, ‘Kaçsanız üstelik biz sakat yerinize getiririz’ üzere sembolik tıpkı önem taşıyordu, izzet açısından. Orada tabii göze cezası verdiler. Biz protesto üzere ölüm orucuna başladık, bizi aynı hafta sonradan Ceyhan’a sürdüler. Ceylan’da bizim kaçış girişimimiz oldu amma tüneli açamadık. Yeni yapılan tıpkısı cezaeviydi, altını betonlamışlardı. Zaten bilahare 1991’dahi boşaltma olduk.

“YOKLAR, YOKLAR”

Kırşehir’e gittiğimde, bizim tünel açığa çıktığını gördüm. Tığ kaçtıktan sonra yönetimin haberi sabah 7.30’dahi reşit. Gardiyan koğuşa giriyor, ‘Merhaba koğuş’ diyor. Kimseden gürültülü, ses yok. Tığ yataklara eşofmanları doldurmuştuk. Gardiyan ranzalara gidiyor, dokunuyor. Bakıyor kim kimesne yok. Ondan sonradan bağırıyor. ‘Yoklar, yoklar’ diye. Koridorda de bağırarak yönetim tarafına gidiyor ve bizim yokluğumuz anlaşılıyor. Cezaevinin her tarafına bakınca bizim tünel açığa çıkıyor. Kaçış yerimiz açığa daha çok. Ondan sonraları kepçelerle kazdığımız yerler çökertilerek, sonra birlikte betonlanıyor. Elan kapsamlı araştırı sonucunda tuvaletten kaçtığımız ortaya daha çok.

“YAŞADIKLARIMDAN PİŞMANLIK DUYMADIM”

12 Ilkgüz’bile yaşadıklarımdan nedamet duymadım. Çok güç işkenceler gördük. İnsanlık dışı işkencelerdi. Amma sonuçta egemenlerin yapacağı buydu. Ayrımsız yerde sosyal uymazlık gelişiyorsa, o muhalefeti abanmak için şayet muhalifler açık oturum iktidarı alamıyorsa o devir cebin devrim iktidarı alır. Panel muhalifleri bulunmayan etmeye çalışır. 12 Eylül hakeza benzeri çalışmaydı. Devletin muhalifleri ortadan tahammül ve sunu azından kafanın içindekileri boşaltmaya dönük tıpkı girişimdi. Bazen noktalarda başarıya ulaştı ama çoğu noktada başarıya ulaşamadı. Tam bu işkenceye rağmen sonuna kadar direndik. Nedamet sezmek tıpkısı yana ben orayı benzeri meslek olarak görüyorum. Haddinden Fazla birkaç insanın yaşayacağı koşullarda yaşadık. Ben devletin ne olup olmadığını nazari namına okumuştum. Amma kılgı adına biz cezaevlerindeki uygulamalarda gördük. Hangi kadar dinsiz olabileceğini, katil olabileceğini o zamanki koşullarda gördük.”