Türk tiyatrosunun ustalarından, oyuncu, baziçe yazarı, çevirmen ve tiyatro eğitmeni Haydi Çaman’ın vefatının üzerinden 14 yıl geçti.
Balkanlar’dan barhana eden Devrekanili Niyazi Satma ile Zatiye Hanım’ın üç çocuğundan biri olan Çaman, 3 Familya 1943’te Kastamonu’da dünyaya geldi.
Çaman, Abdülhak Hamit İlkokulu’nda başladığı eğitimine Abdurrahman Ağırbaşlı Lisesi’nde bitmeme etti. Fehamet memuru olan asıl ve babasının tayinleri sebebiyle, ailesiyle gelişigüzel 1960’lı yılların başında İstanbul’a gelen sanatçı, İstanbul Üniversitesi Ahbaplık Fakültesi’nde okudu.
Mahirane sanatkâr, Şans Kenter’den ders aldığı İstanbul Şehremaneti Konservatuvarının peşi sıra, 1962’de Dormen ve Kenter tiyatrolarının açtığı sınavı kazandı.
“Altın Baskı” eseriyle 1963’te Dormen Tiyatrosunda hevesli oyunculuğa başlayan sanatçı, tıpkı tiyatroda 10 yıl süresince 20’yi fazla oyunda görev aldı.
“Yeditepe Oyuncuları”nı 1982’de kurdu
Mahirane aktör, 1973-1982’de Gülriz Sururi- Engin Cezzar, Avrat Serezli-Miğfer Aşkıner, Miyatro (Müjdat Gezen) ve Nümayiş Tiyatrosunda sahnelenen oyunlarda çalım aldı.
“Yeditepe Oyuncuları”nı 1982’de kuran Çaman, Miğfer Acar, Cem Özer ve Neşe Erbulak’ın birlikte aralarında bulunduğu kip çokça ünlü ismi Türk tiyatrosuna kazandırdı.
Oyuncu ve edip Efsun Önal ile 1980’li yılların başında “Kelebekler Özgürdür” adlı oyunda azamet alan sanatçı, kudretli performansıyla açık kitleler eliyle tanındı.
Çaman, İzmirli piyes sanatçısı ve yazar Ebedî Abat ile 1970’te hayatını birleştirdi.
Aynı yıl “Etap Dem Soyadım Silah” isimli filmle sinemaya kadem atan liyakatli oyuncu, metin çok filmde oynadı.
Çeviriler ve uyarlamalar yapan, baziçe yazıp müdür Çaman ve sanatçının kurduğu seyretme, “Avni Dilligil Ödülü”, “Afife Jale Ödülü”, “İsmet Küntay Ödülü” ve “UNESCO Hayat Yapıtı Ödülü”nün aralarında bulunduğu çokça sayıda ödüle müstahak görüldü.
Idareci aktör, Haldun Dormen, Erol Günaydın, Nevra Serezli, Gülriz Süruri, Engin Cezzar Altan ve Füsun Erbulak, kabilinden Türk temaşa tarihine adını yazdıran ustalarla 1960 ve 1970’li yıllardaki anılarını, 2002’de yayımlanan “Güzeltmek” adlı kitabında kaleme aldı.
“Kâffesi ülkeme helal olsun”
Yırtıkça aktör, 40. nutuk yılı dolayısıyla yazdığı metinde, duygularını şu sözlerle aktarmıştı:
“Yüze benzeyen baziçe, ayrımsız o kadar ustayla, göz hücre soluk soluğa sabık kocaman günler. Dormen Tiyatrosunun ailevi süresince başlayan, daha sonradan Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu, Hanım Serezli-Tolga Aşkıner Tiyatrosu, Nümayiş Tiyatrosu, Kervankıran Tiyatrosunu havi yıllar… Yıl 1982, Yeditepe Oyuncuları. Yirmi yıl mütemadi, çerağ bırakmak amacıyla sunulan tükenmez cidal, onlarca genç insana açılan aguş, yazılan, yönetilen oyunlar, kazanılan sayısız ihsan. Bildirme önemlisi, ülkemizde aynı prensip imza atıp, benzeri müsamere salonundan, kültür merkezine dönüştürülen âdem benzeri yapı. Elhasıl tıpkısı dirlik. Seve seve, cansiparane, açık açık, gönülden sunulan tıpkı dirim. O arada yetiştirilen, büyütülen, 30 yaşına erişen tıpkısı oğul. Hepsi ülkeme helal olsun.”
Temsil eleştirmeni ve yazar Üstün Akmen benzeri yazısında, Çaman’ı şu sözlerle anlatmıştı:
“Sanatçının kazandığı önce başarılarıyla sanatının zatî sıfır ününü paylaşmasına, her an içgüdüsüsel ve oldukça küçümseyici biçimde başarı denilen olguyu anlayışsız çevirmeye makul yöneldiğine, o ahit bugündür Haydi Çaman’da şahit oldum. Sanatının zatî, kârsız, müstakil olduğu, kişi kendinin farkına varmadığı, kendi kendine güldüğü, öz kendini alaya aldığı evreyi elden bırakmayan enderlerimizdendi o. 46 sene sanat yaptı. Yetişti, yetiştirdi ve bunun hep böylece sürüp gitmesini istedi.”
Çaman, ALS hastalığı ve başka rahatsızlıkları nedeniyle, 2007’de Kocaeli Üniversitesi Tababet Fakültesi Araştırı Hastanesi’nde tedavi altına alındı.
Hastanenin okkalı hizmet servisinde 127 gün küsurat sanatçı, 2008’in nisan ayında İstanbul’birlikte benzeri bakımevi ve iyileştirme merkezine yerleştirildi. Sanatçı, 22 Ilkgüz 2008’de, 65 yaşında hayata veda etti.
Rol aldığı filmlerden bazıları şöyle:
“Ankara Ekspresi”, “Temel Hikaye”, “Midasın Düşü”, “Eşref Saati”, “Abat Olasın Nuri Mir”, “Yağmurdan Kaçarken”, “Seyyar Hüseyin”, “Aile Pansiyonu”, “Kiralık Sülale”, “Hayroş”, “Sızlanma 86”, “İntihar”, “Topuz”
